Dwuletnie dziecko potrafi powiedzieć około 50 słów i operuje zdaniami prostymi. W wieku 3 lat zasób słownictwa dziecka sięga blisko 1000 słów i operuje już zdaniami złożonymi. Brak występowania słów, dziecko nie potrafi zbudować zdań prostych czy złożonych, ubogie słownictwo mogą sygnalizować opóźniony rozwój mowy (ORM). Choć jeśli opóźnienie mowy jest półroczne, to mieści się w normie, bo każde dziecko ma własne tempo rozwoju.
Najczęściej wymienia się samoistne i niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy. O niesamoistnym ORM mówimy wtedy, kiedy opóźnienie rozwoju mowy jest spowodowane jakimś schorzeniem: zaburzenia neurologiczne, utrata słuchu, obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego, zaburzeniami mowy. Rodzice, jak tylko zauważą, że dziecko mówi gorzej niż rówieśnicy, powinni natychmiast zabrać dziecko do logopedy, czytać mu książeczki, śpiewać piosenki, uczyć wierszyki. Czasami dziecko nie potrzebuje zajęć logopedycznych, wystarczy praca rodziców ze swoją pociechą.
Opóźniony rozwój mowy a opóźnienie rozwoju języka – różnice
Mówienie to akt użycia systemu językowego w celu przekazywania informacji, myśli i przeżyć. ORM to nie tylko ubóstwo słownictwa, to też nieprawidłowa wymowa głosek i samogłosek, dlatego często dziecko z opóźnionym rozwojem mowy potrafi operować zdaniami, ale po prostu zniekształca wyrazy (zaburzenia fonologiczne). Zdolność mówienia nie obejmuje komunikacji niewerbalnej.
Opóźnienie rozwoju języka odnosi się do ubytku w zakresie rozumienia lub tworzenia języka oraz ubytku w zakresie niewerbalnych zdolności poznawczych. Dziecko z opóźnieniem rozwoju języka nie potrafi budować logicznych, sensowych zdań, odpowiadać na pytania otwarte.
Dziecko może mieć jednocześnie opóźnienie rozwoju mowy i języka albo może mieć wyłącznie trudności językowe czy opóźnienie dojrzewania mowy.
Czym jest opóźniony rozwój mowy?
Wczesny rozwój mowy zaczyna się od wczesnego wytwarzania samogłosek – gruchanie, głużenie – poprzez pojawienie się spółgłosek – gaworzenie – aż do wypowiadania pierwszych słów w wieku 9-15 miesięcy. O opóźnionym rozwoju mowy mówimy wtedy, kiedy dziecko nie opanowało we wskazanym czasie określonej umiejętności.
Kamienie milowe w rozwoju mowy trzylatka:
- zasób słownictwa: blisko 1000 słów
- używa zdań złożonych z 3-4 słów
- umie podać imię, wiek, płeć
- używa czasowników, zaimków i przymiotników
- zadaje proste pytania
- włącza się w śpiewanie piosenek/deklamowanie wierszyków
- opowiada proste historie.
Do 3. roku życia mowa jest w około 75% zrozumiała.
Opóźnienie rozwoju mowy – objawy
Rozwój mowy to bez wątpienie wieloetapowy proces. Każdy z tych etapów ma charakterystyczny czas występowania.
Jakie przejawy powinny zaniepokoić rodziców na poszczególnym etapie rozwoju mowy:
- późniejsze albo brak pojawienia się gaworzenia
- późniejsze pojawienie się pierwszych słów
- ubogie słownictwo (w wieku dwóch lat zasób słownictwa dziecka sięga zaledwie 25 słów, zasób słów trzylatka sięga 200 słów)
- późniejsze pojawienie się zdań prostych (dwulatek nie potrafi zbudować zdania, składającego się z dwóch-trzech słów, nie używa rzeczowników i czasowników. Trzylatek nie potrafi odpowiadać na proste pytania, nie umie podać swego imienia i wieku, dziecko mówi niezrozumiale).
Opóźniony rozwój mowy – przyczyny
Istnieje bardzo wiele różnych czynników, które mogą powodować opóźniony rozwój mowy. Są to na przykład:
- nieprawidłowości anatomiczne w obrębie narządów artykulacyjnych (skrócone wędzidełko języka, wada zgryzu, rozszczepy wargi i/lub podniebienia)
- przedwczesny poród, poród po terminie
- uszkodzenia narządu słuchu, głuchota
- brak lub nadmiar bodźców słownych
- brak lub niewłaściwa stymulacja dziecka ze strony rodziców
- uwarunkowania genetyczny – opóźniony rozwój mowy w rodzinie
- autyzm
- zaburzenia pracy lub budowy układu oddechowego
- zaburzenia neurologiczne (porażenie mózgowe, dystrofia mięśniowa, poważny uraz mózgu)
- uszkodzenie mięśniowe
- płeć męska
- niepełnosprawność intelektualna.
Diagnoza opóźnionego rozwoju mowy
W celu zdiagnozowania ORM logopeda z pewnością przeprowadzi wywiad z rodzicami, który będzie dotyczyć przebiegu ciąży, przebytych chorób, obciążeń genetycznych. Następnie konieczna będzie obserwacja dziecka i badania mowy. Logopeda przede wszystkim sprawdzi, jak dziecko reaguje na polecenia, odpowiada na pytania, sprawdzi jego zachowania werbalne i niewerbalne. Obserwacja i badania będą też dotyczyć sensu i płynności odpowiedzi i wypowiedzi dziecka, sposobu komunikowania się z rodzicami i lekarzem. Na koniec logopeda wykona szereg dodatkowych badań:
- badanie słuchu
- badanie oddychania i połykania
- badania percepcji wzrokowej i słuchowej
- sprawdzi sprawność narządów artykulacyjnych.
Metody leczenia ORM
Jedną z najskuteczniejszych metod leczenia ORM są oczywiście zajęcia logopedyczne. Jeżeli przyczyną opóźnienia rozwoju mowy są zaburzenia neurologiczne, uszkodzenia narządu słuchu, to oczywiście jednocześnie z terapią logopedyczną należy rozpocząć leczenie.
